H. Nedim Şahhüseyinoğlu'nun Kaleminden 'Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci'

H. Nedim Şahhüseyinoğlu'nun Kaleminden 'Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci'

İsmail ENGİN

1949'da Akçadağ Köy Enstitüsü’nü bitirdikten sonra, öğretmen olarak değişik yerleşim birimlerinde çalışan TÖDF, TÖS, TÖB-DER, DEV-MADEN-SEN gibi çeşitli kuruluşlarda ve 1990'lı yıllarla birlikte Alevi örgütlenmesi süreci içerisinde aktif olarak görev alan Şahhüseyınoğlu'nun hacimli eseri, "önsöz" dışında dokuz bölümden ibaret.

"Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci" yazara göre, "özünden koparılmak istenilen "Anadolu Aleviliğine bağlı olarak oluşturulan Alevi örgütlülüğünün gelişim süreci ve karşılaştığı zorlukları gözler önüne sermek ve örgütler arasındaki ayrılıkları tartışmak amacıyla kaleme alınmış (s. 15-16).

Alevilerin örgütlenmesini Osmanlı’nın uygulamalarıyla ilintilendiren Şahhüseyınoğlu, buradan hareketle eserin ilk bölümünü "Osmanlı Döneminde Alevi Örgütlenmesi”ne (s. 17-39) ayırmış. Bu bölümde, Osmanlı’da "Alevi Direnişi ve Örgütlülüğü" irdelenirken, Şeyh Bedreddin, Şahkulu, Bozoklu Celal, Kalender Çelebi ayaklanmaları ve diğer ayaklanmalar ele alınıyor; Pir Sultan Abdal olayına yer veriliyor. Ve yazar, buradan hareketle, Alevi örgütlenmesinin iki yapısal karakterini içeren saptamalar yapıyor. Şahhüseyınoğlu'na göre, Alevi örgütlenmesinin öncülüğü, inanç liderlerinin elinde ve denetiminde. Onlar ortadan kalktıkça örgütlülük dağılmakta ve yok olmakta. Bu örgütlülük ("ayaklanma geleneğindeki unsurlar) içinden devlet tarafından satın alınabilen "işbirlikçiler" çıkmakta. (s. 36-39)

Eserin ikinci bölümünü "Cumhuriyet Donemi Örgütlenmenin Tarihsel Zemini" (s. 41-65) adlı kısım oluşturuyor. Bu kısımda Diyanet İşleri Başkanlığı, Cumhuriyet’in ilanıyla yeni devletin Sünni bir yapı alması sürecine ilişkin örnek olarak veriliyor. Bu bağlamda Alevilik-Bektaşilik araştırmaları üzerinde duruluyor; Alevilerin iç ve dış göçü işleniyor.

Eserin "parti örgütlenmesi" adını taşıyan üçüncü bölümünde (s. 67-101), tek parti döneminden başlayarak, DP döneminde Aleviler ve siyaset ilişkileri; BP, TBP'nın kuruluş ve gelişme süreçleri, 12 Eylül ve Demokratik Barış Harekâtı ile Barış Partisi denemeleri, sağ partilerle Aleviler arasındaki ilişkiler ve Alevi örgütlerinin bu süreci değerlendirmeleri konu ediniliyor.

"Sivil (Demokratik) Örgütlenme" başlığını taşıyan dördüncü bölüm, "Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci”nin en hacimli bölümü olarak dikkat çakıyor (s. 103-248). Bu bölümde Alevi örgütlenmesi dergâh, vakıf, dernek örgütlenmesi olarak ayrılıyor; Hacı Bektaş, Abdal Musa, Karacaahmet vb. Dergâhlar etrafında kurulan örgütlenmelere değiniliyor; AKKAV, CEM VAKFI, ERVAK, Ehlibeyt vb. Vakıfların amaçları, sıyası görüşleri, Aleviliğe bakışları değerlendirilmeye çalışılıyor; ardından da konuyla ilgili dernekler ana hatlarıyla tanıtılıyor. Bu kısımda ağırlıklı olarak tanıtılan dernek pır sultan abdal derneği (s. 218-237).

"Yurtdışı Alevi Dernekleri" başlığını taşıyan beşinci bölümde (s.249-276) Almanya, Fransa, İngiltere, İsviçre, Avusturya, Hollanda, Danimarka, Avustralya’daki "Alevi örgütlenmeleri" gözden geçirilirken; ana hatlarıyla Almanya örneği ön planda yer alıyor.

Altıncı bölümde "Alevi-Bektaşi temsilciler meclisi" (ABTM) ile ilgili süreç (s. 277-357) ilgilisine sunulmaya çalışılıyor. Bu süreç içerisinde Alevi hareketindeki üst birlik arayışları, istekler, örgütlenme çabaları, abtm organları ve tüzüğü; siyaset ile ABTM ilişkisi ve ABTM'nın çalışmalarının durması betimleniyor.

"Alevi Örgütlerinin Ortak Etkinlikleri" adını alan yedinci bölümde (s. 359-412) örgütlerin Aleviler adına genel istemlerine ve bu istemlerini dile getirmek için yaptıkları girişimlere, mahkeme sonuçlarına; Alevileri ilgilendiren konulara ilişkin hazırladıkları raporlara dikkat çakılıyor.

"Alevi Örgütlerinin Devletten Pay İstemi" başlığıyla yer alan sekizinci bölümde (s. 413-437), konuyla ilgili tartışmalar özetleniyor.

Eserin Alevi örgütlerinin değerlendirildiği son bölümünde (s. 439-451) Alevi kimliğinin reddi, asimilasyon çabaları ve Alevi örgütlerini destekleme çabaları kapsamında devlet politikaları ele alınırken; "Şiilik Yanlıları", "Türk-İslam Yanlıları" ile "Anadolu Aleviliği Anlayışı" diye üçe ayırdığı Alevi anlayışları bağlamında "uzlaşmacılık" ve örgütler üzerine Nedim Şahhüseyınoğlu'nun görüşlerini bulmak mümkün.

"Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci", "kaynakça"nın (s. 452-455) ardından yazarın kısa yaşam öyküsüyle (s. 456-457) sona arıyor.

Örgütlenme tarihinde aktif rol oynamış bir "Klasik Örgütü”nün kaleminden tarihin basit idrak edilişinin, dogmatik düşünüşün, sübjektif ve determinist yaklaşımın "muhalif ve ideolojik bakış açısıyla", "muhteşem" örneklerini varıyor olsa da temsil attığı görüşün olayları algılaması, değerlendirmesi, çıkmazları ve tepki koymasının gerekçelerini yansıtması veya gözler önüne sarması nedeniyle "Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci" ilgilisi tarafından okunmayı bekliyor.

H. Nedim Şahhüseyinoğlu: Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara (Ayyıldız Yayınları: 71) 2001, 457 S., ISBN 975-8398-17-2

@kanalkultur | İnsan ve kültüre dair...
24 Temmuz 2013 Çarşamba