Akçadağ Köy Enstitüsü ve Şerif Tekben

ŞAHHÜSEYİNOĞLU KİTAPLARI: 15

Akçadağ Köy Enstitüsü ve Şerif Tekben

Malatya-Akçadağ ilçesinin Karapınar köyü ile Yeşilyurt ilçesinin Kırlangıç köyü arazisi üzerine kurulmuş olan Akçadağ Köy Enstitüsünün kuruluş sürecini, eğitim, tarım, teknik derslerini, uygulamalı eğitimi, halkla ilişkilerini; kurucu müdür Şinasi Tamer’den sonra müdürlük yapmaya başlayan Şerif Tekben’in yaşamöyküsü ve çalışmalarını konu alan bir inceleme-araştırma...

Barış Gazetesi: “Akçadağ’ın Kitabı (Destanı)”

EĞİT-DER çizgisindeki öğretmen savaşımında öncü bir öğretmen örgütçüsü kırk yıllık dost, H. Nedim ŞAHHÜSEYİNOĞLU, yetmiş beş yaşına karşın hala üretken bir yazar. Son on, on beş yılda on beşe yakın kitaba, araştırmaya imzasını attı. 2005 yılı başında yayınladığı son ürünü:  AKÇADAĞ KÖY ENSTİTÜSÜ VE ŞERİF TEKBEN. Kendisi de bu enstitüde okuyan Şahhüseyinoğlu, 223 sayfalık değerli kitabını on bölüme ayırmış. Son bölümüne de belgesel nitelikte fotoğraflar koymuş. Eline sağlık.

Şahhüseyinoğlu, bize Akçadağ Köy Enstitüsü’nü çeşitli belgeler ve tanıklar aracılığıyla her yönden tanıtıyor. Önce Enstitünün kurulduğu alanı, geçmişi 1848’lere dayanan Hamidiye Kışlasını, enstitünün ilk yıllarını, ilk müdürü Şinasi Tamer’i, sonra ikinci müdürü Şerif Tekben’i. Akçadağ 1940 Temmuzunda kurulmaya başlanır. Ancak burada daha 1938’de bir Eğitmen Kursu açılmıştır. Tekben, 1940-1942 yılları arasında Akçadağ’da eğitmen kursu şefliği görevindedir. 1942 yılında ise Akçadağ Köy Enstitüsü müdürlüğü görevini üstlenir. 1946’ya kadar...

Yazar diyor ki kitabının ön açıklamasında: “Akçadağ Köy Enstitüsü, Şerif Tekben’in çaba ve emeğinden soyutlanarak değerlendirilemez.”

Bu nedenle onun Akçadağ’daki çalışmalarına ve yaşamına geniş yer ayırmış.  Akçadağ Köy Enstitüsü’nün kahramanı, halkın diliyle “delisi” odur.

Şahhüseyinoğlu, kitabını ulaşabildiği eldeki tüm belge ve bilgilere, kaynak kişilere, onların tanıklıklarına dayanarak hazırlamış. Özellikle kuruluş yıllarında okul müdürlerinin ilginç raporlarına yer vermiş. Ayrıca eğitim ve öğretimle ilgili bilgileri, enstitüdeki kitap listesini, görev yapanların adlarını, çalışmalarını, enstitü dergisi hakkındaki, bilgileri, Tekben’in enstitüde kurduğu basımevini, Tekben’in yaşamöyküsünü, savaşımını, Tonguç’la mektuplaşmalarını, Tekben hakkında TRT’nin hazırladığı belgeseli ve 21. ölüm yıldönümünde Ankara’da (Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim vakfında) yapılan anma törenini bize sunmuş.

Köy enstitüleri ve özellikle de Akçadağ Köy Enstitüsü ve Şerif Tekben hakkında değerli bilgi ve belgelerin sunulduğu kitap önemli bir boşluğu dolduracaktır kanısındayım. Akçadağ Destanını anlatmak, yaşamak isteyenler kitabı mutlaka okumalıdır.

***

Şerif Tekben, yalnızca bir köy enstitüsü müdürü ve eğitimci olarak değil, uzun yaşamında, özellikle emeklilik döneminde de toplumsal ve siyasal savaşında izler bırakmış bir kişilik, kimliktir. Onu 1960’larda çıkan İMECE ve Türk Solu Dergilerinde önde görev yüklenen kişilerden biri olarak görüyoruz. Yayıncı ve yazar olarak toplumsal uyanışta Tekben’in, ailesinin, çocuklarının önemli bir yeri olmuştur. O öncü bir öğretmendir, savaşımcıdır. Tonguç’un ekibindendir, sosyalisttir. TİP’lidir, örgütçüdür, girişimcidir, gözünü budaktan sakınmazdır.

Tam burada gelin kitaptan bir bölüm okuyalım. Onun Akçadağ’da 1940’lı yıllarda bir basımevi kurup işletmesi ve dergi çıkarması ilginç ve başarılı bir girişimdir.

Şöyle diyor; “Çocukluğum ve yaşamımın en önemli bir bölümü gazete ve matbaada geçti. Gazete sattım, baskı makinesinin kolunu çevirdim, mürettiplik yaptım. Öğretmen okulunda okurken bile dergi çıkararak harçlığımı sağlardım.”

Daha çocukluğunda basım ve yayıncılığa tutkusu olan Tekben, Akçadağ’da müdürlük yaparken enstitüye bir matbaa makinesi alır. Bu Amerikalılardan kalma Victoria marka bir pedallı baskı makinesidir. Hemen kolları sıvar ve Akçadağ adıyla bir dergi çıkarmaya başlar. Ama makine aldığını Ankara’dan gizler. Fakat Tonguç, bunu haber alır, Tekben’e şifre ile ulaşır, onu özendirir, kutlar. Der ki, “Matbaa büyük kuvvettir. Bunu sağladığın için tebrik ederim.”

* * *

İkinci Dünya Savaşının ateşi içinde kavrulan dünyada ve Avrupa’da Türkiye bir barış adasıdır; eğitim ve kültür alanında çok önemli adımlar atmaktadır. Yücel ve Tonguç iki büyük öncüdür. Türkiye bilim, eğitim, kültür ve köyün kalkınması, uyandırılması, halkın bilinçlendirilmesi konularında adeta mucizeler yaratmaktadır. Ama savaşın hemen bitiminde, 1946larda Türkiye ters bir yola girmiş-sokulmuş, karanlığın ağaları ilk önce Yücel ve Tonguç’a, köy enstitülerine vurmuşlardır. O günden beri ülke, toplum, devlet olarak debelenip duruyoruz. Geri kalmışlığın, dışa bağımlılığın, yozlaşmanın ve karanlığın katmerlisini yaşadık, yaşıyoruz.

Şahhüseyinoğlu ve enstitülerle ilgili araştırma, anı, kitap yazanlar, bize yarı kalmış bir türkünün, destanın acıklı öyküsünü sunuyorlar. Sadece bu kadar değil kuşkusuz. Türkiye gelecekte gideceği yolu kendi geçmişinden de esinlenerek ve oradan destek, deneyim, ders alarak yeniden çizebilir, hem kendini kurtarıp, hem insanlığa örnek, öncü olabilir, olmalıdır da...

Düşünelim bir, bırakın öteki okullarımızı bugün sayıları 70’lerdeki üniversitelerin kaçında köy enstitülerindeki ortam ve başarı var? Köy enstitülerindeki yaratıcı-yapıcı-üretici ortam, iyimserlik, aydınlık, canlılık, toprağa ve geleceğe bağlılık var mı üniversitelerimizde? Bunları bize düşündürdüğü için de Şahhüseyinoğlu’na teşekkürler.

Okura, özellikle de Akçadağ Köy enstitüsünde feyiz alanların çocuklarına, torunlarına salık veriyorum. 49

---

49 Nazım BAYATA: Barış Gazetesi,12 Nisan 2005, Samsun

S. ÖZEROL: Dirençli Eğitimci-Örgütçü ve Araştırmacı Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu, Ürün Yay. Ankara 2009, s. 178

Cumhuriyet Örnek Köyü Kuruluş Öyküsü

ŞAHHÜSEYİNOĞLU KİTAPLARI: 14

Cumhuriyet Örnek Köyü Kuruluş Öyküsü

Malatya-Yeşilyurt ilçesine bağlı Kırlangıç, Onatlı, Doğangeçit, Işıklı ve Oluklu köylerinin Cumhuriyetin 50. yılında (1973) bir araya getirilmesine karar verilir. Beş köy planlı bir biçimde Malatya-adana asfaltı çevresinde yerleştirilir. Yol, su, elektrik, fırın, köy konağı, hamam, değirmen, PTT, telefon, kanalizasyon gibi yapı ve hizmetler gerçekleştirilmiştir. Kitapta köyün yeniden kuruluş öyküsü ve genel olarak incelemesi ele alınmıştır.

www.malatyahaber.com: Malatya İle İlgili İki Kitap: 

“Arguvanlı Ozanlar”- “Cumhuriyet Örnek Köyünün Kuruluş Öyküsü”

2003 yılının Mayıs ve Eylül aylarında Ankara’da yayınlanan, Malatya’nın değişik iki yöresini konu edinen iki kitaptan söz etmek istiyorum. Her iki kitabın yazarı da Malatyalı ve Ankara’da oturuyorlar. Dr. H. Basri Kılıç tarafından hazırlanan “Arguvanlı Ozanlar-I” bir derleme çalışması. H. Nedim Şahhüseyinoğlu tarafından hazırlanan “Cumhuriyet Örnek Köyünün Kuruluş Öyküsü” ise bir inceleme.

Cumhuriyet Örnek Köyünün Kuruluş Öyküsü: Malatya ilinin Yeşilyurt ilçesine bağlı Kırlangıç, Onatlı, Doğangeçit, Işıklı ve oluklu köyleri Cumhuriyetin 50. Yılı anısına bir araya gelerek yeni bir yerleşim birimi oluştururlar; Cumhuriyet örnek Köy. 1930-Onatlı köyü doğumlu, köy enstitülü, sendikacı, araştırmacı-yazar H. Nedim Şahhüseyinoğlu, bu yeni yerleşim birimi ile ilgili çalışmasını “Cumhuriyet Örnek Köyü Kuruluş Öyküsü” adı altında 15. yapıtı olarak yayınladı (Ankara 2003, 272 s.).

Cumhuriyetin 80. Yılı ve Cumhuriyet örnek Köyü halkına adanan kitaba, yazarın oğlu Bülent Şahhüseyinoğlu başta olmak üzere destek verenler olmuş. Yetmişli yılların başında Yeşilyurt’ta kaymakamlık yapan, “Örnek Köy Projesi”ni savunan ve yaşama geçirilmesinde büyük payı olan Tayfur Özşen (Prof. Dr. Mersin Üniversitesi Öğretim Üyesi) önsözde 30 yıl önceki uygulama ile ilgili olarak düşüncelerini dile getirmiş;

“Cumhuriyet Örnek köyü, uygulanması güç olarak kabul edilen bir yöntemin, halk-devlet işbirliği ile gerçekleştirilebileceğinin en somut örneğidir. Kırsal alan kalkınması açısından, her hangi bir doğal afet sonucu ya da bir baraj inşaatı gibi kendi iradeleri dışındaki bir nedenle değil, doğrudan doğruya halkın kendi geleceğini uygarca yaşamak doğrultusunda biçimlendirebilmek için yaptığı örnek bir girişimdir.”

Yazar Şahhüseyinoğlu “Sunu”sunda, kitabın yazılışı ve amacı üzerinde durmuş.

Kitap üç bölümden oluşuyor:

1. Cumhuriyet Örnek Köyünün Ortaya Çıkışı.

a) Cumhuriyet Örnek Köyü Projesi.

b) Projenin Uygulanması.

c) Cumhuriyet Örnek Köyü Tüzel kişilik Kazanıyor.

d) Cumhuriyet Örnek Köyünün Kuruluşuna Katkı Yapanlar.

2. Günümüzde Cumhuriyet Örnek Köyü.

a) Geçmişten Bugüne: Malatya ili Yeşilyurt ilçesi, Balıyan aşireti ve köyü oluşturan beş köy ile ilgili genel bilgiler.

b)Eğitim ve Kültür: Akçadağ Köy enstitüsü, eğitim-öğretim durumu, halk kültürü örnekleri, köyde yetişen ünlüler (Bilim adamları, yazarlar, dedeler v.d.).

c) Ekonomik ve Siyasal Yapı.

3. Malatya, Yeşilyurt ve Cumhuriyet Örnek Köyü ile ilgili haritalar; Eski ve yeni yerleşim birimleri ile ilgili siyah-beyaz ve renkli çok sayıda fotoğraf.

Kaliteli kâğıda basılmış ve ciltli olarak okuruna sunulan kitap, H. Nedim Şahhüseyinoğlu’ndan (Mithatpaşa Cad. 58/15 Kızılay-Ankara; Tel: 0312 419 630 60-61) istenebilir.

“Yenilenen Köy Ballıkaya” adlı çalışmamın 1988 yılında Görüş Gazetesinde yayınlandığı sıralarda Sayın Celal Yalvaç’ın bir sözünü hep anımsarım:

“Her köyden senin gibi kendi köyünü tanıtan bir ya da birkaç kişi çıksaydı, bütün köylerimiz tanıtılırdı.”

İşte, bazı gönüllü kültür dostlarımız bu uğraşının içinde olarak kendi yöreleri ile ilgili güzel çalışmalar yapıyorlar. Bu işin resmi görevlilerinin (Kültür Bakanlığı) ise, son bir yıl içinde herhangi bir çalışma yapmadıklarını belirtelim. İş yine gönüllü kültür çalışanlarına mı kalacak dersiniz? 41

---

41 Süleyman ÖZEROL:  www.malatyahaber.com, 12 Aralık 2003

S. ÖZEROL: Dirençli Eğitimci-Örgütçü ve Araştırmacı Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu, Ürün Yay. Ankara 2009, s. 170